Tytuł:
Egzemplifikacja przemian w budownictwie organowym I połowy XX wieku na podstawie wybranych instrumentów z terenu obecnego województwa lubuskiego
Autor:
Waldemar Gawiejnowicz
Wydanie:
2017
Liczba odsłon: 562
2017
10.34861/aspmuz7-12_egz-przem
Streszczenie
Województwo lubuskie stanowi różnorodny i cenny obszar pod względem architektury sakralnej oraz instrumentarium organowego. Rozwój budownictwa kościelnego, industrializacja organmistrzostwa, wykorzystanie maszyny parowej w XIX wieku umożliwiły dynamiczną ekspansję firm organowych na omawianym obszarze. Kulminacja tego procesu miała miejsce na przełomie XIX i XX wieku i wywołała największe zmiany w instrumentarium, w różnym stopniu zachowanym do dnia dzisiejszego.
W budownictwie organowym pierwszej połowy XX wieku miały miejsce istotne przeobrażenia konstrukcyjno-brzmieniowe. Objęły one dyspozycję głosów, menzurację i intonację piszczałek, system traktury i konstrukcję wiatrownic. W pierwszym dwudziestoleciu, obok powielania wypracowanych wzorców, firmy organowe dążyły do uczynienia organów „nowoczesnymi”. Realizowano to wciąż przy zastosowaniu pneumatycznej traktury i wiatrownic stożkowych. Kolejna dekada przyniosła ewolucję w układaniu dyspozycji głosów. Próby spopularyzowania traktury elektrycznej poprzedziły powrót do mechanicznej traktury i wiatrownic zasuwowo-klapowych. Dla przełamania monopolu dużych firm, skupionych na produkcji seryjnej, ważny okazał się ruch Orgelbewegung. Upowszechnienie się nowych tendencji w organmistrzostwie opóźniły kryzysy gospodarcze oraz dwie wojny światowe.
Zachowane na Ziemi Lubuskiej instrumenty dokumentują najistotniejsze przemiany w niemieckim budownictwie organowym pierwszej połowy XX wieku i stanowią interesujący materiał do badań. Na podstawie wybranych miejscowości (Drezdenko, Strzelce Krajeńskie, Gorzów Wlkp., Międzyrzecz, Iłowa, Słonów) omówiono w artykule organy, które prezentują wyraźną linię rozwojową na przestrzeni lat. Ich wybór został podyktowany dostępnością materiałów źródłowych, podpartych badaniami własnymi autora.
SŁOWA KLUCZOWE: województwo lubuskie, I połowa XX wieku, budownictwo organowe, Orgelbewegung, Sauer, Grüneberg, Berschdorf, Kemper, Seifert