Tytuł:
De tempore czy per occasionem? Kantata noworoczna Friedricha Christiana Mohrheima i jej typologiczna osobliwość
Autor:
Piotr Kociumbas
Wydanie:
2013
Liczba odsłon: 556
2013
10.34861/aspmuz3-02_de-tempore
Streszczenie
Artykuł opisuje kantatę Preise, Jerusalem, den Herrn Friedricha Christiana Mohrheima, kapelmistrza kościoła Mariackiego w Gdańsku w latach 1764–1780, i stawia pytanie o jej przynależność do grupy kompozycji okolicznościowych (per occasionem) i kompozycji związanych z rokiem liturgicznym (de tempore). Z adnotacji w rękopisie kantaty, przechowywanym w Polskiej Akademii Nauk Bibliotece Gdańskiej pod sygnaturą Ms Joh. 60, wynika, iż dzieło powstało w roku 1762. Libretto wyszło spod pióra hamburskiego rajcy Bartholda Heinricha Brockesa i zostało opublikowane w ostatecznej wersji w 1724 roku w pierwszym tomie jego Irdischenes Vergnügen in Gott… (wyd. 2). Wiersz ów, uświetniający nowy rok 1717, został ponownie wydany 17 lat później w dziele Harmonische Himmels=Lust im Irdischen… Tym razem Brockes poprzedził libretto noworocznym fragmentem z Fasti Owidiusza i dodał informację, iż muzyka do wiersza została skomponowana przez Georga Philippa Telemanna. Z czytań, które wówczas prezentowano w kościele luterańskim w czasie nabożeństwa noworocznego jedynie fragment Ewangelii o obrzezaniu i nadaniu imienia Jezusowi (Łk 2,21) znalazł swoje odbicie w tekście kompozycji, zresztą tylko aluzyjnie: w wysławianiu Boga i Jego imienia za wszelkie dobrodziejstwa w minionym roku. Dramatyczne wydarzenia, których opis zawiera się w tekście kantaty na nowy rok 1717, zdają się dotyczyć tragedii wielkiej wojny północnej, rozgrywającej się w czasach Brockesa. Gdański kapelmistrz, wykorzystując tekst sprzed ponad 40 lat, osadził go w innym kontekście, a mianowicie sobie współczesnych wydarzeń wojny siedmioletniej, tak szeroko komentowanych wówczas w Gdańsku. Owa aktualność opisywanych wydarzeń z życia społeczności (świętowanie początku roku kalendarzowego i nawiązanie do rozgrywającej się wtedy wojny siedmioletniej), uwzględniona w kompozycji przeznaczonej na uroczystość wynikającą z kalendarza liturgicznego, pozwala zaryzykować stwierdzenie, iż mamy tutaj do czynienia z wyjątkową hybrydą: kantaty per occasionem i kantaty de tempore.
SŁOWA KLUCZOWE: kantata, Mohrheim, Gdańsk, Brockes