Artykuł omawia Tema con variazioni Romualda Twardowskiego. Skomponowany w 1981 roku utwór zasługuje na zainteresowanie jako nietypowy przykład w kontekście ówczesnej twórczości organowej.

Dzieje muzyki organowej w Polsce są jeszcze w dużej mierze obszarem niezbadanym. Poważnym utrudnieniem do opisu tego aspektu przeszłości polskiej kultury muzycznej jest brak źródeł — zniszczenie lub trudności w dotarciu do rękopisów i stosunkowo niewielka liczba utworów drukowanych. Obfitsza twórczość organowa rozpoczęła się w końcu XIX wieku, a stało się to przede wszystkim za sprawą braci Stefana i Mieczysława Surzyńskich. Dwudziestolecie międzywojenne nie przyniosło większego zainteresowania muzyką organową — twórczość organową uprawiali wówczas Feliks Nowowiejski i przebywający w Ameryce Aleksander Karczyński; jedynym młodszym kompozytorem o poważniejszym dorobku był Kazimierz Jurdziński. Całkiem spora liczba ważkich utworów organowych powstała w czasie okupacji.

Tekst dzieli się na dwie części. W pierwszej części scharakteryzowana została specyfika twórczości organowej w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, gdy profesjonalna muzyka organowa w zasadzie oderwana była od naturalnego dla niej zaplecza, jakim było muzykowanie w kościele. Jako pewne zjawisko symptomatyczne wyróżniono tu Zbiór preludiów na organy bez pedału pod redakcją Feliksa Rączkowskiego — jeden z dwóch zbiorów muzyki przeznaczonej do kościoła, które ukazały się w okresie PRL. Następnie przedstawiona została sylwetka R. Twardowskiego, urodzonego w Wilnie w 1930 roku, jednego z czołowych polskich kompozytorów drugiej połowy XX wieku, twórcy zachowującego krytyczny stosunek do prądów awangardowych.

W części zasadniczej omówione zostały Tema con variazioni. Najpierw przedstawiono kolejne ogniwa utworu, a następnie scharakteryzowano stosowane przez kompozytora środki. Szczególną uwagę zwrócono na harmonikę wyrastającą z tradycji późnoromantycznej.

Zakończenie zawiera próbę „ekonomicznego” spojrzenia na dobór organowego repertuaru koncertowego i wskazuje walory omawianej kompozycji, która, choć prosta i mało organowa, zasługuje jednak na uwagę.